Schaamte

Het idee dat je in de ogen van een ander waardeloos bent. En dat je die ander daar volkomen gelijk in geeft. Dat is de essentie van schaamte volgens psychiater Louis Tas. Terwijl je het liefst door de grond zou zakken en zou willen verdwijnen, word je jezelf juist blozend en zwetend intens gewaar. Je voelt je minderwaardig en buitengesloten. Het is de blik van die ander die je confronteert met de waardeloze persoon die je bent.

Risico op afwijzing

Waarom schamen we ons? Omdat we sociale wezens zijn. Schaamte is een sociale, morele emotie. Je voelt hem vooral in aanwezigheid van anderen of door anderen. Zoals een pijnprikkel het teken is om je hand snel van een brandende kachel te halen, zo is schaamte de aanleiding om je gedrag te veranderen zodat je weer bij de groep hoort. Op het moment dat je je taak niet naar behoren uitvoert of niet leuk genoeg bent, bestaat het risico dat de groep je afwijst. Dan overleef je minder makkelijk dan wanneer je wel in de groep wordt opgenomen.

Voldoen aan de verwachtingen

Het nut van schaamte mag dan in evolutionaire en sociale zin goed te verklaren zijn, mensen kunnen er op individueel niveau veel last van hebben. Je wilt graag voldoen aan de verwachtingen van anderen en ervaart druk van buitenaf. Ogen die afwachtend naar je kijken kunnen er al voor zorgen dat je gedachten blokkeren en er gevoelens van paniek ontstaan. Schaamte maakt je klein en houd je gevangen. Het kan ertoe leiden dat je situaties uit de weg gaat uit angst dat je iets niet goed doet of niet geaccepteerd wordt. Je zegt niet wat je wilt, denkt of voelt, omdat je het gevoel hebt dat je anders bent dan de rest.

Ongelukkig

Cliënte J. vond het altijd een ramp om op de foto te gaan. Ze wist zichzelf nooit een houding te geven en als ze een foto van zichzelf op Facebook zag, kon ze daar nachten niet van slapen. Ook al zag ze in de spiegel een mooie vrouw, op de foto gaan herinnerde haar altijd aan periodes waarin ze erg ongelukkig was met zichzelf.

Verlangen

Toch heeft schaamte ook een positieve kant. Mits juist gedoseerd is schaamte een effectief middel om jezelf bij te sturen. Het kan richting geven aan wie je wilt zijn, wat je belangrijk vindt en waar je naar verlangt in je leven en werk. Achter schaamte zit altijd een verlangen, om ergens beter in te worden of meer voor een ander te betekenen bijvoorbeeld. Zo komen we bij de kern van schaamte: we willen erbij horen, gezien worden, in liefdevolle verbinding met andere mensen zijn.

Liefdevoller

Toen J.’s zwangere vriendin spontaan met haar op de foto wilde om dit bijzondere moment samen te vieren en J. ter plekke bevroor, besloot ze er nu echt werk van te maken. En hulp te zoeken om te leren liefdevoller naar zichzelf te kijken, ook in spannende situaties.

Kwetsbaar

Bij schaamte kun je de neiging hebben jezelf te verbergen of jezelf beter voor te doen. Het is dan krachtig om tegenovergestelde stappen te zetten. Dus als je je wilt verstoppen of groothouden, probeer dan eens een stap te zetten om je juist kwetsbaar op te stellen. In plaats van dat je iets voor jezelf houdt, probeer je waar je mee worstelt te delen met een ander. ‘Wanneer je iets doet waar je je achteraf over schaamt, dan gaat het groeien en woekeren. Het gaat aan je vreten. Wees er open over en de schaamte wordt minder.’ - Brené Brown, De kracht van Kwetsbaarheid. Bovendien laat je hiermee zien dat je iemand vertrouwt en nodig je de ander uit hetzelfde te doen. Zo vergroot je de verbondenheid die mensen met schaamte zo missen.

Zelfverzekerder

Als je in een spannende of schaamtevolle situatie zit, probeer dan daar iets langer in te blijven zitten. Realiseer je dat dit nare gevoel menselijk is en je verbindt met anderen: iedereen voelt schaamte, het is een pijn die we delen, die we allemaal kennen.Je hebt misschien iets fout of iets doms gedaan, maar dat betekent niet dat je slecht of dom bent. Door vaker te oefenen met je kwetsbaar opstellen, word je zelfverzekerder. De wens jezelf te verbergen of spontaan te verdwijnen wordt dan steeds minder groot.